| |
Projecten om de Brusselse bronnen te herwaarderen
Een inventaris en in ere te herstellen bronnen
 |
| Bron van de Doolegt (Evere) © H. Welens |
Sinds enkele jaren zet Coördinatie Zenne zich op verschillende manieren in voor een betere erkenning en bescherming van de Brusselse bronnen. De start van dit werk bestond uit een vreemde vaststelling: in 2016 waren slechts 21 bronnen opgenomen in de officiële kaarten, terwijl hun aantal veel hoger zou moeten liggen. Ondertussen hebben we meer dan 200 bronnen geïnventariseerd en zijn de locatiegegevens doorgestuurd naar Leefmilieu Brussel, die als beheerder van het blauwe netwerk de bronnen op hun eigen kaarten heeft gezet.
Het aantal van 200 bronnen lijkt misschien significant, maar is waarschijnlijk nog steeds vrij laag in vergelijking met de hoeveelheid bronnen die onze regio ooit telde, vóór de enorme verstedelijking. Hoewel het merendeel van de bronnen zich in groene zones bevindt die meestal beschermd zijn, blijft het bestaan van sommige bronnen precair. Met name in verstedelijkte ruimtes waar ze vergeten, verborgen, verwaarloosd, vervuild en zelfs bedreigd worden. Het water van meerdere van deze bronnen belandt bovendien in de riolering, in plaats van het blauwe netwerk van Brussel te voeden (beken, vijvers,…). Coördinatie Zenne zet daarom in op het belang van de bescherming en het herstel van dit kwetsbare blauwe erfgoed.
Het project Herbronnen.Ressources
In december 2022 namen drie jonge stedenbouwkundigen, die van het bestaan van deze afgeschreven bronnen hadden gehoord, contact op met onze vereniging. Ze wilden iets doen met de inventaris in het kader van een projectoproep van het BMA label (Bouwmeester Maître Architecte), gericht op het ondersteunen van vernieuwende burgerinitiatieven. Coördinatie Zenne stelde een gedetailleerde lijst op van 25 bronnen, hoofdzakelijk gesitueerd in stedelijk gebied, waarvoor herwaarderingsacties ondernomen konden worden. Aan de hand van de lijst konden ze het project, met de titel herbronnen.ressources, voorbereiden en preciseren, en werd het begin 2023 door het BMA Label aanvaard. Het doel van het project is om bronnen die ondergewaardeerd worden in ere te herstellen, zodat ze weer hun rechtmatige plaats in de openbare ruimte kunnen innemen, maar ook om buurtbewoners weer in contact te brengen met deze kleine waterpunten die doorheen de jaren in de vergetelheid zijn geraakt.
 |
| De ‘Marlybron’ (NOH) © H. Welens
|
Uit de lijst van 25 bronnen werden er in eerste instantie 8 geselecteerd: de 'Marlybron’ (waarvan het water op de weg stroomt), de ‘Sint-Pietersbron' (gelegen in de bergruimte van een school), de Sint-Agathabron (verborgen onder een kapel), de ‘Pacificbron’ (gesitueerd in een ondergrondse parkeergarage), de Golgothabron (verborgen achter flats), de Broebelaerbron (in de Felix Haptuin), de Elsbeekbronnen (in een park in Sint-Gillis) en de bron van de école du Centre (gelokaliseerd in de groene ruimte van een school). Deze lijst werd vervolledigd met twee bronnen die niet meer bestaan, maar waarvan het water waarschijnlijk nog onder het asfalt stroomt: de Sint-Guidobron in Anderlecht en de Den Blauwen Bakbron in Evere. Het water van deze 10 bronnen loopt rechtstreeks naar de riolering. Uiteindelijk viel de keuze voor het herwaarderingsproject op 3 bronnen: de Pacificbron (Sint-Joost), de Broebelaerbron (Etterbeek) en de Elsbeekbronnen (Sint-Gillis).
Happening in Sint-Joost
 |
| © herbronnen.ressources |
De Pacificbron bevindt zich in de ondergrondse parkeergarage van een flatgebouw met de naam 'Pacific', tegenover de kerk en in het hart van het dichtbevolkte Sint-Joost. Het grondwater dat naar boven komt in de parkeergarage wordt er opgevangen in een lange goot en vervolgens naar het riool gepompt om te voorkomen dat de garage overstroomt! In totaal wordt er dagelijks zo'n 43.000 liter helder water in het riool geloosd, waar het zich vermengt met afvalwater.
Tijdens een weekend in oktober werd met een kleine pomp en een tuinslang een deel van dit bronwater naar het Sint-Joostplein gebracht om een kunstmatige vijver te vullen die tijdelijk was aangelegd door het projectteam van herbronnen.ressources. Rond de vijver werden struiken geplant, stoelen en tafels geplaatst, en drankjes en versnaperingen aangeboden om de buurtbewoners in een gezellige sfeer te ontvangen (VIDEO). De tijdelijke ontmoetingsplaats leidde tot tal van gesprekken met de buurtbewoners, die vaak verrast waren over het bestaan van dit bronwater.
 |
| Het projectteam herbronnen.ressources
|
Een bewoner maakte van de gelegenheid gebruik om te wijzen op de aanwezigheid van andere bronnen in de kelders van drie huizen in de wijk. Er werd ook gediscussieerd over hoe het water in de toekomst goed gebruikt zou kunnen worden: voor de creatie en aanvoer van een kleine stadsrivier in deze totaal verstedelijkte buurt (waar de Maalbeek al lang niet meer stroomt), de aanvoer van water voor een siervijver en een fontein op het plein, of het gebruik van het water door de gemeente voor het besproeien van planten en het schoonmaken van wegen?
Sint Joost, de Bretoense kluizenaar uit de 7de eeuw en patroonheilige van de gemeente, zou dit initiatief zeker niet hebben afgekeurd, want volgens de legende deed hij twee overvloedige bronnen ontspringen door met zijn stok op de grond te slaan! Een andere historische knipoog naar dit kleine project is de vroegere aanwezigheid, op enkele tientallen meters van het Pacific-gebouw, van een hydraulische machine die gedurende 250 jaar het water uit de Broebelaerbronnen naar boven haalde om het Coudenbergpaleis te bevoorraden. Dezelfde machine stond, onder het bewind van koning Lodewijk XIV, (indirect) ook model voor de bouw van een indrukwekkende hydraulische machine om het water van de Seine naar de tuinen van Versailles te brengen.
Andere realisaties in Brussel
 |
| Pieter Pauluspark (St-Gillis) © H. Welens |
Vandaag loopt het water van de Broebelaarbron jammer genoeg naar het riool, nadat het enkele meters heeft gestroomd door de Felix Haptuin in Etterbeek. In maart zal in het kader van het project een informatiepaneel in het park worden geplaatst om wandelaars bewust te maken van het lozen van bronwater in het riool, en zal er een meter worden geïnstalleerd die in real time laat zien hoeveel water uit de Broebelaerbron verloren gaat. Ook in het Pieter Paulus-park in Sint-Gillis zullen een informatiepaneel en een meter geïnstalleerd worden. Daar voedde het water van wel zeven bronnen vroeger de Elsbeek; tegenwoordig stroomt het via een vijver naar de riool.
De laatste jaren hebben de Brusselse gemeentes, ontvankelijk voor deze problematiek, projecten opgezet om bronwater permanent te herwaarderen.
 |
| Opnieuw verbonden bron (Neerpede)
|
In Neerpede zijn er bijvoorbeeld twee bronnen waarvan het water lange tijd in een afvoergoot stroomde en vervolgens in de collector verdween. Op initiatief van de gemeente Anderlecht laten twee kleine leidingen sinds 2021 het water onder de weg lopen en vloeit het naar de Neerpedebeek, die parallel met de weg loopt. Een andere bron naast een boerderij, eveneens in Neerpede, zou men binnenkort loskoppelen van de plaatselijke riolering en weer bij de beek voegen dankzij de aanleg van een lange gracht. Ook de gemeente Ukkel heeft aan zijn kant verschillende bronnen weer aangesloten op de beken, vijvers en moerassen in de vallei van de Geleytsbeek. In Vorst voert het gemeentebestuur dan weer een project uit om een aantal verdwenen bronnen terug te vinden en opnieuw in open lucht te brengen, samen met de beek die ze vroeger voedden en waarmee ze samen begraven werden toen het gebied verstedelijkte: de Zandbeekbronnen en de Beukenbergbronnen.
In tegenstelling tot vroegere praktijken, waarbij men bronwater eerder zag als een afvalstof die snel door het riool moest worden weggespoeld, leiden deze positieve projecten duidelijk naar een eerherstel van de Brusselse bronnen als een waardevol blauw erfgoed.
Januari 2024 - Coördinatie Zenne
|
|
