In de zomer van 2011 raakten de schepen wekenlang nauwelijks over het Hellend Vlak van Ronquières. Wist u dat dit kwam door watertekort ten gevolge van defecten aan de sterk verouderde pompinstallaties van de 30 km (!) verder gelegen sluizen te Charleroi, die het water van de Samber, via het kanaal Charleroi-Brussel naar het plateau van het Hellend Vlak oppompen?
Het is maar één van de vele eigenaardigheden van het watersysteem van Zenne-Zennekanaal. Dit watersysteem is ingewikkeld, erg artificieel en vooral gevoelig. Het moet moeilijk verzoenbare objectieven en belangen samenbrengen en is in de loop van de jaren mede door verstedelijking en klimaatwijziging uit balans geraakt.
Het Zennekanaal
Met het 'Zennekanaal' bedoelen we de volledige waterweg waarmee de Zenne direct verbonden is. Dit kanaal start in Seneffe en passeert dan Ronquières, Tubize, Halle, Beersel, Sint-Pieters-Leeuw, Anderlecht, Sint-Jans-Molenbeek, Brussel (onder de naam Kanaal Charleroi-Brussel of Haven van Brussel) en ook Vilvoorde, Grimbergen, Zemst, Kapelle-op-den-Bos en Willebroek (onder de naam Haven van Brussel of Zeekanaal Brussel-Schelde). Het kanaal mondt tenslotte ter hoogte van Wintam (Bornem) uit in de Schelde.
In Seneffe, waar het Zennekanaal dus start, staat het in verbinding met het meer zuidelijke gedeelte van het Kanaal Charleroi-Brussel (dat tot het bekken van de Samber en de Maas behoort) en het Centrumkanaal. Dit 'kruispunt' ligt volledig in eenzelfde kanaalpand (het hoogst gelegen bevaarbare water in België!), dat begrensd wordt door:
- de bovenkant van het Hellend Vlak van Ronquières op het Zennekanaal
- de scheepslift van Strépy-Thieu op het Centrumkanaal
- de sluis van Viesville op het zuidelijke gedeelte van het Kanaal Charleroi-Brussel
In Brussel zelf neemt het kanaal de rivierfunctie van de Zenne over, aangezien de Zenne er grotendeels ondergronds stroomt, en wordt zo dé waterloop van de stad.
Een stukje geschiedenis
Met het graven van een kanaal tussen de Waalse steenkoolmijnen en de industriebekkens van Charleroi, Le Centre en de Borinage werden in de beginjaren van het Koninkrijk België het zuiden, het centrum (Brussel) en het noorden (Antwerpen) door een 'moderne' waterweg met elkaar verbonden. Meer dan 100 jaar zou deze zone/route, beter bekend als de ABC-as, geschraagd door het Zeekanaal Brussel-Schelde en het Kanaal Charleroi-Brussel, de voornaamste industrieas van het land blijven.
Maar met het wegvallen van de steenkooltrafiek en de teloorgang van de zware metaalnijverheid in Wallonië daalde ook het economisch belang van de kanalenroute, vooral dan van de verbinding tussen Brussel en Wallonië. Meer en meer worden vraagtekens geplaatst bij de toekomst van dit gedeelte van het Zennekanaal tussen Brussel en de oude Waalse industriezones van Henegouwen. Niet alleen speelt daarbij de
verouderde infrastructuur van sluizen en kunstwerken een grote rol (enkel schepen tot maximaal 1350 ton zijn toegelaten, de bak van Ronquières kan geen grotere schepen vervoeren). Er zijn ook de
zware exploitatiekosten. Vooral 'water' en 'energie' worden almaar duurder:
- De hoeveelheid water die nodig is voor de scheepvaart is niet ter plaatse aanwezig en moet in grote volumes vanuit een ander bekken worden opgepompt
- Om massaal het water op te pompen is veel elektriciteit nodig…
De rol van het kanaal in de waterbeheersing
Kanalen in het algemeen, en dus ook het Zennekanaal, zijn in eerste instantie aangelegd in functie van de
scheepvaart. De trapstructuur van een kanaal laat toe grote hoogteverschillen in het landschap met behulp van sluizen te overbruggen. Om het waterniveau in elk kanaalpand na een versassing terug op peil te krijgen, zijn de meeste sluizen ook voorzien van een stuw, langsriool, bypass of pomp, waar enkel water door kan.
De enorme verstedelijking (en dus afnemende infiltratie van regenwater) van de afgelopen jaren zorgde er echter ook voor dat kanalen een steeds grotere rol spelen in
waterbeheersing, meer bepaald voor de afvoer van regenwater naar de zee.
Zeker in het Zennekanaal is dit zeer belangrijk door de nauwe verbondenheid met de Zenne. Het Zennekanaal speelt met andere woorden een grote rol in de strijd tegen wateroverlast in het Zennebekken. Dit gebeurt door middel van de hele reeks kunstwerken op het kanaal en de verbindingen tussen de Zenne en haar kanaal:
- Via de sluizen*, bypasses*** en stuwen** (of langsriolen) op het kanaal kan de afvoer van water worden bijgestuurd.
- Via de enkele belangrijke overstorten waar de Zenne bij hoge waterstand kan overlopen in het kanaal:
- in Lembeek in Vlaams-Brabant
- aan de sluis van Anderlecht aan de Aakaai
- aan de sluis van Molenbeek
- Via de hevels in Vilvoorde, overstorten die in de omgekeerde richting functioneren. Hier kan het teveel aan kanaalwater na zijn passage door Brussel opnieuw in de Zenne overstorten.
Er bestaan nog verschillende kleinere overstorten die dezelfde rol spelen voor kleinere waterlopen en voor rioleringen. Deze overstorten hebben een regulerende werking, die van groot belang is bij de passage van de Zenne door Brussel: haar inkokering zorgt namelijk voor een beperkte doorvoercapaciteit over een relatief lang traject. Al het overtollige water uit de Zenne en haar bijrivieren moet dus via het kanaal door Brussel afgevoerd worden.
Het beheer van het teveel aan regenwater in Brussel gebeurt tot slot ook door middel van stormbekkens.
 |
 |
 |
| *sluis |
**stuwen
© Haven van Brussel / Port de Bruxelles |
***bypass
© Google Maps |
De beperkingen van het systeem Zenne - Zennekanaal in de waterbeheersing
De Zenne en haar bijrivieren zijn typische regenrivieren: kort en met een groot verval, wat snelle afstroming veroorzaakt. De verstedelijking - zeer pertinent in de Brusselse agglomeratie - en de klimaatwijziging stellen het watersysteem nog eens extra op de proef.
Het Zennekanaal, dat nu al een belangrijk deel van het teveel aan water bij grote regenval opvangt, heeft haar limiet van wateropvang ondertussen duidelijk bereikt. Meer ophouden van het water én een gevoelige
verhoging van de waterafvoercapaciteit van de kunstwerken liggen voor de hand.
De waterbevoorrading van het Zennekanaal
Voor een gedetailleerde beschrijving van het beheerssysteem van het Zennekanaal en zijn kunstwerken, moet ook de bevoorrading van het kanaal in rekening gebracht worden. Deze situeert zich in Charleroi, waar water vanuit de Samber wordt opgepompt naar het Kanaal Charleroi-Brussel.
Een continue toevoer van water naar de verschillende kanaalpanden door middel van pompinstallaties of buizensystemen is noodzakelijk voor de scheepvaart, aangezien bij elke versassing een grote hoeveelheid water naar het lager gelegen kanaalpand wordt getransporteerd.
|
Gaan we in de toekomst echter ook naar een watertekort in het Zennekanaal? In de zomer, tijdens periodes van langdurige droogte, laat een gebrek aan water zich nu al voelen, wat de sluiswerking sterk bemoeilijkt. Terecht kan de vraag gesteld worden wat dit kan betekenen naar de toekomst toe, in het huidige klimaat van opwarming van de aarde en de bijkomende extremere weersomstandigheden... Wat zal er gebeuren als straks het al beperkte aanbod van Maaswater ook wordt aangewend in het kader van de Seine-Scheldeverbinding? |
In het schema hieronder wordt geprobeerd het hele functioneren van de waterafvoer van de Zenne en het Zennekanaal te verduidelijken door meer in detail de verschillende kunstwerken van dit watersysteem te beschouwen.
Coördinatie Zenne - Coordination Senne
Meer info:
- 'Schematisatie systeem Zenne-Zeekanaal' van het Waterbouwkundig Laboratorium >>
- 'Synoptische tabel' van de Haven van Brussel >>
- 'Waterbeheersing Brussel' van de Haven van Brussel >>
- 'Voedingsschema van het kanaal Charleroi-Brussel' van de Service Public de Wallonie >>
Bronnen:
Waterbouwkundig Labo Borgerhout
Haven van Brussel
Waterwegen & Zeekanaal
Le Service Public de Wallonie (Direction Des Voies Hydrauliques)
